• Հղումներ
• Կայքի Քարտեզ
• Գործընկերները
• Նորություններ

 ԱԲՈՎՅԱՆ Խաչատուր Ավետիքի. ծնվել է 1809 թվականի հոկտեմբերի 15-ին Քանաքեռ գյուղում (այժմ՝ Երևանի շրջագծում): Գրող, մանկավարժ, բանագետ-ազգագրագետ, լուսավորիչ, հայ նոր գրականության ու մանկավարժության հիմնադիր: 1819-22-ին սովորել է Էջմիածնի վանական, 1824-26-ին՝ Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցներում, 1830-35-ին ուսանել է Դորպատի (այժմ՝ Տարտու) համալսարանում, 1827-28-ին ուսուցչություն է արել Հաղպատի և Սանահինի վանական դպրոցներում, 1829-30-ին Էջմիածնում եղել է կաթողիկոսի և սինոդի թարգմանիչ ու քարտուղար: 1829-ի հոկտեմբերի 9-ին Դորպատի համալսարանի պրոֆեսոր Ֆ. Պարրոտի արշավախմբի հետ Աբովյանը բարձրացել է Արարատ լեռան գագաթը և այդ «սրբապղծության» համար հալածվել հոգևորականների կողմից: 1837-43-ին՝ Թիֆլիսի գավառական դպրոցի տեսուչ և ուսուցիչ, 1843-48-ին՝ Երևանի գավառական դպրոցի տեսուչ: 1848-ի մարտին նշանակվել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցի տեսուչ: Իշխանությունները խոչընդոտել են Աբովյանի լուսավորչական գործունեությունը: 1848-ի ապրիլի 14-ին դուրս է եկել տնից և այլևս չի վերադարձել:

Նրան մտատանջել են անհատի և հայրենիքի ճակատագրերը, երազանքի և աններդաշնակ իրականության հակադրությունները («Զգացմունք ցաւալի սրտիս...», «Զի՞նչ այս դառն հարուած...», «Գարուն», «Սէր առ հայրենիս», 1831-35):

Գրել է առակներ, պատմվածքներ, ուղեգրություններ, ճամփորդական խորհրդածություններ («Պարապ վախտի խաղալիք», 1838-41, «Թուրքի ախչիկը», «Նոր վերելք Արարատի գագաթը», 1847):

Հայ նոր գրականության մեջ շրջադարձային եղավ Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» (1841, հրատ.՝ 1858) պատմավեպը: Այն առաջին հայ վեպն է, որով էլ սկզբնավորվել է հայկական ռոմանտիզմը: Վեպում պատկերված են հայ ժողովրդի վիճակը Պարսկաստանի ու Թուրքիայի տիրապետության օրոք, նրա ազգային-ազատագրական պայքարը և Արևելյան Հայաստանի միացումը Ոուսաստանին: Աբովյանը ցույց է տվել հայ ժողովրդի պատմական ճակատագրի ողբերգությունը, հայրենիքի վերածնության հույսը կապել ազգի համախմբման, կրթության և լուսավորության տարածման հետ:

Աբովյանն ազգապահպան կարևոր գործոն է համարել լեզուն ու հավատը, ժողովրդին հասկանալի աշխարհաբարը դարձրել է գրական լեզու: Աբովյանն առաջ է քաշել ընդհանուր գրագիտության խնդիրը, մարդու բարոյական կատարելագործման ուղին տեսել գեղեցիկ արվեստների ու լուսավորության տարածման մեջ:

Աբովյանի ստեղծագործություններն արժեքավոր ներդրում են հայ նոր պատմագրության մեջ («Մեկ երկու խոսք էլ հայոց վրա», «Ուղևորություն դեպի Անիի ավերակները»): Ըստ նրա՝ պատմական անցյալը պետք է դառնա ազատագրական պայքարի արդիական հարցերը լուծելու ազդակ: Ստեղծել է ռուս-հայերեն առաջին զուգադրական քերականությունը: Աբովյանի մանկավարժական ըմբռնումները ձևավորվել են Ժ-Ժ. Ռուսոյի, Յո. Պեստալոցիի, Ֆրանկեի հայացքների ազդեցությամբ: Նրա մանկավարժական հայացքներն ու սկզբունքները մարմնավորված են «Նախաշաւիղ»-ում, «Պատմութիւն Տիգրանի կամ Բարոյական խրատներ մանուկների համար» վեպում (1840-ական թթ.): Աբովյանը սկզբնավորել է հայ ազգագրությունը («Գիւղական տների կառուցուածքը», 1835, «Ակնարկ Թիֆլիսում ապրող հայերի կեանքի...»,1840), բանագիտությունը, հիմք դրել քրդագիտությանը Հայաստանում («Քրդեր», «Եզդիներ», 1846): 

Թարգմանել է Հոմերոսի, Վ. Գյոթեի, Ֆ. Շիլլերի, Ն. Կարամզինի երկերից: Անհետացել է 1848 թվականի ապրիլի 2 (14)-ին:

ՀՀ-ում Աբովյանի անունով կոչվել են քաղաք, պուրակներ, փողոցներ, դպրոց, մեդալ, մրցանակ, կրթաթոշակ, համալսարան (ՀՊՄՀ): Աբովյանի արձանը կանգնեցված է Երևանում և Քանաքեռում, որտեղ և գտնվում է նրա տուն-թանգարանը: 

Գրականության ցանկ

Աղբյուրներ

«Ով ով է: Հայեր» հանրագիտարան, հատոր առաջին, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան, 2007:

Հակոբյան Պ., Խաչատուր Աբովյան. կյանքը, գործը, ժամանակը (1809-1836), Երևան, 1967թ.:

Հակոբյան Պ.,, Վերելք, Երևան, 1982թ.:

Հակստհաուզեն Օ., Ճանապարհորդութիւն յայսկոյս Կովկասու. այն է ի Հայս եւ ի Վիրս, Վաղարշապատ, 1872թ.:

Ղանալանյան Ա., Աբովյանը և ժողովրդական բանահյուսությունը, Երևան, 1941թ.:

Մուրադյան Ս., Աբովյանական ավանդները հայ գրականության մեջ, Հայագիտության արդի վիճակը և զարգացման հեռանկարները (Միջազգային համաժողով), Երևան, 2003 թ.:

Շահազիզ Ե., Խաչատուր Աբովյանի կենսագրությունը, Երևան, 1945թ.: 

Պետրոսյան Ա., Խաչատուր Աբովյանի «Գյուղական տների կառուցվածքը» աշխատանքը քանաքեռցիների ազգագրության սկզբնաղբյուր, Պատմություն և մշակույթ, Հայագիտական հանդես Բ, 2013 թ.: 

Տերտերյան Ա., Աբովյանի ստեղծագործությունը, Երևան, 1941թ.:

Ստեղծագործություններ 

Աբովյան Խ., Երկեր, «Սովետական գրող» հրատ. Երևան, 1984 թ.:

Երկերի լիարժեք ժողովածու հատոր 1-10, Երևան, 1947-61թ.:

Նախաշավիղ, Երևան, 1940թ.:

Պարրոտ Ֆր., Ճանապարհորդություն դեպի Արարատ, «Նաիրի» հրատ., Երևան 2006 թ.:

Վերք Հայաստանի, Երևան, 1984թ.: