ԳՐԻԳՈՐ ՆԱՐԵԿԱՑԻ [940-ական թթ. 2-րդ կես, հավանաբար գյուղ Նարեկ (Ռշտունյաց գավառ) - 1003], բանաստեղծ, փիլիսոփա, երաժիշտ, մանկավարժ: Խոսրով Անձևացու որդին: Դաստիարակվել ու կրթություն է ստացել Նարեկավանքի դպրոցում, Անանիա Նարեկացու հսկողությամբ, որ մոր հորեղբայրն էր: Գրիգոր Նարեկացու գործունեությունը կապվում է նույն վանքի հետ, որտեղ վարդապետ է եղել մինչև իր կյանքի վերջը: Մենաստանի տարածքում նրա հիշատակին կանգնեցվել է մատուռ, որի մեջ ամփոփվել է նրա աճյունը:

Նարեկացուց մեզ է հասել «Մեկնութիւն երգոց երգւոյն Սողոմոնի» երկը (գրված 977-ին), «Ապրանից Ա. Խաչի պատմությունը» (980-ական թթ.), մի քանի ներբողներ, շուրջ 36 բանաստեղծություն, «Մատեան ողբերգութեան» (1001-1003) պոեմը և դավանաբան, մի թուղթ, որն ուղղված է Մոկաց Կճավա վանքի վանահորը և արժեքավոր աղբյուր է Թոնդրակյան շարժման մասին: Նրան է վերագրվում նաև Հոբի գրքի մի հատվածի մեկնությունը («Ո՞վ է դա...», անտիպ):

Գրիգոր Նարեկացու տաղերում («Մեղեդի ծննդեան», «Տաղ վարդավառի», «Տաղ քաղցրիկ», «Տաղ ազնիւ») աշխարհիկ ընկալմամբ պատկերել է իրական կնոջ գեղեցկությունը, երկրային հմայքները, փառաբանել բնությունը:

 Նարեկացու բանաստեղծ, հանճարն ամենակատարյալ արտահայտությունն է գտել «Մատեան ողբերգության» քնարական-փիլիսոփայական պոեմում, որը հայտնի է «Նարեկ» անունով: Մեծածավալ երկը (95 գլուխ, ավելի քան 10000 տող) չունի պատմող, սյուժեի տարրեր, բայց ունի սկիզբ և ավարտ, ներքին զարգացման կուռ միասնություն ու ամբողջականություն: Գործողությունը զարգանում է կյանքի ու մահվան, անկման ու փրկության, հուսալքության և ինքնահուսադրման իրարամերժ գաղափարների ու ապրումների բախումով: Բախման կենտրոնում բանաստեղծն է,որը սեփական մեղքերը քավելով և ինքնակատարելագործման ճանապարհով ձգտում է հասնել ու միանալ աստվածային էությանը: Պոեմում Նարեկացին չի ձգտում ո՛չ բանականությամբ, ոչ զգացողությամբ և ո՛չ էլ կրոնական դավանաբանության հեղինակությամբ ապացուցել Աստծու գոյությունը, ճանաչել նրա էությունը: Նրա համար Աստված անառարկելի ճշմարտություն է, և նա չի պահանջում ոչ մի ապացույց:

Գրիգոր Նարեկացին խոսում է մարդ անհատի մասին և խորությամբ պատկերում նրա ներաշխարհը: Անհատն իր ամեն կարգի մարդկային մեղքերի «մեղավոր աշխարհով» հույս ունի և հավատում է Աստծուց սպասվող փրկությանը:

Պոեմը հորինված է յամբ-անապեստյան ազատ տաղաչափությամբ և հանգի մասնակի օգտագործումով:

Ինչպես «Մատեան ողբերգութեան» պոեմում, այնպես էլ տաղերում Նարեկացին օգտվել է հայ բանահյուսությունից, բանահյուսական տաղաչափական ձևերից ու ընդհանրապես ժողովրդական խոսքի տարրերից, իսկ բազմազան նմանաձայնությունների (բաղաձայնույթ, առձայնույթ) միջոցով հասել է երաժշտականության: Նարեկացու գեղարվեստական մտածողությունը բնութագրվում է որպես բանական-զգացմունքային և իր մեջ միավորում է ծավալայնությունն ու արտահայտչական ոճը: Այդ մտածողությունն իր ազդեցությունն է թողել հետագա շրջանի, հատկապես XII-XIII դդ. (Ներսես Շնորհալի, Ֆրիկ, Կոստանդին Երզնկացի), ինչպես և XX դարի 1-ին կեսի (Մ. Մեծարենց, Սիամանթո, Ե. Չարենց) հայ բանաստեղծության վրա:

Նարեկացու բարդ և հակասական աշխարհայացքի հիմքում Աստծու՝ որպես բարձրագույն սուբստանցի մասին քրիստոնեական ուսմունքն է: Մարդկության պատմությունը նա պատկերել է ըստ Աստվածաշնչի՝ աշխարհի արարումից մինչև վերջին դատաստանը: Նրա խորհրդապաշտությունը սերտորեն միահյուսված է նորպլատոնականության հետ. տեսանելին իմաստավորվում է անտեսանելիով և՝ ընդհակառակը:

Գրիգոր Նարեկացին, որպես երաժիշտ, նոր շունչ ու կյանք է հաղորդել հայմիջնադարյան մասնագիտացված երգարվեստին: Հատկապես իր տաղերի երաժշտական բաղադրիչներում հաղթահարված են շարականների հին ութձայնի դրությանը՝ կապված եղանակների կազմության՝ տվյալ պատմաշրջանի համար արդեն քարացած ձևերը: Ընդհանրապես նախատեսված չլինելով պարտադիր-կիրառական նպատակների համար՝ տաղերն ազատ են մնացել եկեղեցական

կանոնական մտածողությունից ու ավելի անկաշկանդ (քան, օրինակ՝ շարականները) հարստացել են ժողովրդական-գուսանական արվեստից եկող կենսունակ տարրերով:


Գրականության ցանկ

«Ով ով է: Հայեր» հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, գլխ. խմբ. Հովհ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան, 2007:

Գրիգոր Նարեկացի, Մատյան ողբերգության, «Սովետական գրող», Երևան, 1979թ.:

Խմբ. կազմ ՝ Պետրոսյան Վ. Հ., Բալայան Վ. Ռ. և այլք, «Մատյան Ողբերգության», «Սովետական գրող» հրատ., 1979:

Սարգսյան Մ., Գրիգոր Նարեկացի, <<Արևիկ>> հրատ., Երևան, 1989:

Երկ. Գիրք աղօթից սրբոյն Գրիգորի Նարեկացւոյ արարեալ, ԿՊ, 1700: 

Սրբոյ հորն մերոյ Գրիգորի Նարեկայ վանից վանականի մատենագրութիւնք, Վնտ., 1840: 

Մատյան ողբերգության (գրաբարից թրգմ՝ Վ. Գևորգյան), Ե., 1970: 

Տաղեր և գանձեր (աշխատասիր.՝ Ա. Քյոշկերյանի), Ե., 1981: 

Մատեան ողբերգութեան (աշխատասիր.՝ Պ. Խաչատրյանի, Ա. Ղազինյանի), Ե.. 1985:

Գրկ. Ավետիքյան Գ, Նարեկ աղօթից համառօտ եւ զգուշաւոր լուծմամբք բացայայտեալ..., Վնտ., 1827: 

Մկրյան Մ, Գրիգոր Նարեկացի, Ե., 1955: 

Աբեղյան Մ, Երկ., հ. 3, Ե., 1968: 

Չոպանյան Ա., Գրիգոր Նարեկացի, Երկ., Ե., 1968: 

Թահմիզյան Ն., Գրիգոր Նարեկացին և հայ երաժշտությունը V-XV դդ, Ե., 1985:

Դավթյան Հ., Լալայան Է., Գրիգոր Նարեկացու աշխարհայացքը, Ե., 1986:

 
ՀՀ, ք. Երևան, Ալեք Մանուկյան 1,
ԵՊՀ 2-րդ մասնաշենք, 5-րդ հարկ,
Հեռ.` + 37460 71-00-92
Էլ-փոստ` info@armin.am

Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Կայքի նյութերի մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման, մեջբերումների կատարման դեպքում հղումը պարտադիր է` www.armenianlanguage.am